Struktura organizacyjna, kompetencje i zasady działania organów nadzoru budowlanego są określone w dwóch ustawach: ustawie z 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane oraz w ustawie z 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych. Zgodnie z nimi do podstawowych zadań nadzoru budowlanego należy:
• nadzór i kontrola nad przestrzeganiem przepisów przede wszystkim dotyczących: warunków bezpieczeństwa ludzi i mienia przy wykonywaniu robót budowlanych oraz utrzymywaniu obiektów budowlanych; właściwego wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie oraz stosowania wyrobów budowlanych;
• kontrola działania organów administracji architektoniczno-budowlanej;
• badanie przyczyn powstawania katastrof budowlanych;
• kontrola posiadania przez osoby wykonujące samodzielne funkcje techniczne w budownictwie uprawnień do pełnienia tych funkcji;
• nadzór nad rynkiem wyrobów budowlanych wprowadzanych do obrotu.